فتومونتاژ و کاربرد آن در گرافیک

از گذشته تا کنون تصویر در زندگی انسان نقش قابل توجهی را ایفا نموده و کاربردهای زیادی را در عرصه‌های گوناگون زندگی بشر داشته است، تا جایی که یکی از وسایل مهم ارتباطی بین انسان‌‌ها، درگذشته و حال تصویر است. برای خلق آثار تصویری از هنرهای تجسمی مانند نقاشی، طراحی گرافیکی، عکاسی و... استفاده می‌شود. هر یک از این روش‌های خلق آثار تصویری تکنیک‌های مختلفی دارد که همه در دسته هنرهای تجسمی طبقه‌بندی می‌شوند.

یکی از تکنیک‌های خلق آثار تصویری Photomontage فتومونتاژ است که در حقیقت شیوه‌ای در عکاسی برای ایجاد اثری خاص و منحصر به فرد است. اگر بخواهیم این تکنیک را در یک جمله تعریف کنیم، فتومونتاژ از بریدن و چسباندن چند عکس جداگانه به ‌دست می‌آید. در تعریف علمی تر فتومونتاژ ضمیمه‌ای برای کلاژ است که به هم چسباندن تصاویر عادی برای به وجود آوردن یک واقعیت مصور است. این شیوه‌ی ترکیب تصاویر عکاسی به ابزار اصلی طراحی‌گرافیک معاصر تبدیل شده. این تکنیک خصوصاً در هنر پوستر، طراحی جلد مجلات و کلاً هنرهای گرافیکی کاربرد بیشتری دارد.

فتومونتاژ را اگر مشابه سازی کنیم ساز و کاری شبیه به کلاژ دارد. در این تکنیک عکس‌های بریده شده ترکیب می‌شوند تا پیام خاصی را به مخاطب منتقل کند. فتومونتاژ از مرحله گزینش و تفکیک کردن تصاویر شروع می شود و با دوباره کنار هم چیدن تصاویر ادامه پیدا می کند و هماهنگ ساختن آن‌ها به کمک طراحی پایان می‌یابد. با توجه به استقبالی که مخاطب از آثار این تکنیک نشان داده است و با توجه به پیشرفتی که در آن مشاهده می‌شود، روشی محبوب در خلق آثار گرافیکی به حساب می‌آید.

برای خلق یک اثر موفق فتومونتاژ هیچ محدودیتی در تعداد عکس، موضوع عکس‌ها و... وجود ندارد، آنچه که اهمیت دارد خلق یک اثر منسجم است و انتقال یک مفهوم از این اثر. این انسجام در اثر و این بی محدودیتی، این روش گرافیکی را برای بسیار از گرافیست‌ها جذاب کرده است. حتی برخی از گرافیست‌ها هنگام خلق آثار خود زمان انتخاب تصاویر، از تصاویر غیر مرتبط یا نیمه مرتبط استفاده می‌کنند که برای انسجام هر چه بیشتر فتومونتاژ خود با نظم و ترتیب، تصاویر انتخابی را بر اساس موضوع‌های مختلف دسته‌بندی کرده و داستان و مفهوم جدید با آن خلق می‌کنند.

انواع فتومونتاژ

فتومونتاژ نیز مانند دیگر روش‌های خلق آثار گرافیکی شامل انواع مختلفی از ویرایش و کنار هم قرار دادن عکس‌های مختلف است.

که در ادامه به طور مختصر آنها را بررسی می‌کنیم:

فتومونتاژ دستی

فتومونتاژ شامل چسباندن عکس‌های چاپی کنار هم نیز می‌شود که در قرن نوزدهم و بیستم رواج داشت و ویراستاران مجله‌ها آن‌ را به کار می‌بردند به اینصورت که عکس های چاپ شده را با قیچی دوربری می کردند و باچسباندن روی هم یا کنارهم و ترکیب آنها تصاویر جدیدی خلق می کردندن.

فتومونتاژ دیجیتال

با گسترش نرم‌افزارهای دیجیتال مانند فتوشاپ، CorelDraw ،Light Room   جای فتومونتاژ دستی را گرفتند. البته لازم به ذکر است که فتومونتاژ دیجیتال نیز بر اساس موضوع اثر انواع مختلفی مانند: خبری، هنری، مفهومی، تبلیغاتی و… را شامل می‌شود. که فتومونتاژ تبلیغاتی این روزها جزء مشاغل پر درآمد محسوب می‌شود.

فتومونتاژ تبلیغاتی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

صنعت گرافیک از قدیم با صنعت تبلیغات تلفیقی عجیب داشته است به طوری که اهداف یک اثر گرافیکی را با اهداف تبلیغاتی تعریف می‌کنند. ویژگی یک اثر گرافیکی موفق را در جذب مخاطب می‌دانند، این ویژگی دقیقاً هدفی است که در تبلیغات به آن نیاز است. فتومونتاژ نیز از گذشته به عنوان یک ابزار گرافیکی تبلیغاتی شناخته می‌شده است. حتی زمانی که ابزار‌های دیجیتال هنوز وجود نداشتند به صورت دستی این اثر را خلق می‌کردند.

امروزه با افزایش تولید کنندگان کالا و خدمات، رقابت تنگاتنگی در عرصه تبلیغات بر سر انتقال پیام برندها به مخاطب به وجود آمده است. این رقابت بر سر نحوه معرفی محصول به شیوه خلاقانه است. در گذشته پیش از روی کار آمدن ابزارهای دیجیتال سه بعدی و ساخت انیمیشن و کارتن، برند‌ها بیشتر از فتومونتاژ برای تبلیغات استفاده می‌کردند. البته این هنر امروزه نیز جای خود را در پوسترها و بنرها حفظ کرده است و مانند گذشته کاربرد دارد.

تفاوت فتوکلاژ و فتومونتاژ چیست؟

 کلاژ ترکیبی از عکس و مصالح مختلفی مانند مقوا، بریده روزنامه، عکس اشیاء، پارچه و… است که بر روی سطحی غیر حساس چسبانده و با هم ترکیب می شوند. از ویژگی‌های بارز کلاژ این است که در آن، هویت مستقل هر قطعه، در اثر نهایی حفظ می‌شود. اگر برای بیان منظور، مقصود و افکار گرافیست با استفاده از مواد و مصالح ترکیب‌بندی خاصی ایجاد شود و از آن عکسی خلاقانه ارائه شود، آن اثر خلق شده فتوکلاژ نام دارد. اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم کلاژ جزء روش‌های سنتی محسوب می‌شود. در حالی که فتومونتاژ در پروسه فرایند عکاسی شکل می‌گیرد.

عکاسی فتومونتاژ

در بالا توضیح دادیم که برخی از گرافیست‌ها برای نمایش اثر خود از تکه‌هایی که کنار یکدیگر قرار داده است عکس برداری می کنند. اما همیشه از عکس برداری برای این منظور استفاده نمی‌شود. گاهی گرافیست به منظور خلق اثر خود از ابتدا شروع به عکاسی کرده و سپس از میان تصاویر ثبت شده خود یک اثر فتومونتاژ خلق می‌کند. برای عکاسی به ابزار و تکنیک‌هایی نیاز است که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

امکانات مورد نیاز: دوربین عکاسی و یا عکس های با کیفیت به صورت فایل– اسکنر - کامپیوتر – نرم افزارهای کاربردی فتومونتاژ-  پرینتر

تکنیک‌هایی که برای عکاسی مورد نیاز هستند عبارت‌اند از:

۱. انتخاب موضوع

ابتدا هدف از خلق اثر و پیام اثر را مشخص کرده و ایده‌های مد نظر برای خلق آن را انتخاب می‌کنند. برای انتخاب ایده‌های عکاسی باید زمان مکان و موقعیت‌های دسترسی به ایده‌ها را در نظر گرفت.

۲. برنامه‌ریزی و محاسبه

در مرحله برنامه‌ریزی و محاسبه به تعداد ایده و عکس های مورد نیاز برای خلق اثر توجه می کنند. یعنی با چه تعداد عکس با چه موضوعاتی می توانید آن پیام و مفهوم مد نظر خود را منتقل کنید.

۳. توجه به خطوط در ترکیب‌بندی عکس و استفاده در فتومونتاژ

استفاده از خطوط عمودی، افقی، مورب به هنگام عکاسی. این خطوط کمک می کنند تا یک قاب‌بندی منحصر به فرد برای فتومونتاژ ایجاد شود. هنگام عکاسی باید دقت شود که هر خطوط منحنی به برای فتومونتاژ مناسب نیستند بلکه خطوطی باید انتخاب شوند که با موضوع نهایی فتومونتاژ همخوانی داشته باشند. این همخوانی و استفاده از خطوط منحنی به یکپارچگی نهایی اثر کمک می کند. هدف از خلق یک اثر گرافیکی جذب مخاطب و انتقال پیام به آن است، این هدف در آثار فتومونتاژ نیز باید رعایت شود، یعنی در نهایت تصویری زیبا و مخاطب پسند خلق شود.

۴. استفاده از نرم افزار در فتومونتاژ

امروزه دوربین‌های عکاس همگی دیجیتال هستند و تصاویر ثبت شده توسط آنها در رایانه‌ها و ابزار‌های دیجیتال قابل مشاهده هستند. به همین دلیل برای ادیت و برش این عکس‌ها به نرم افزارهای مختلف نظیر فتوشاپ نیاز است.  

۵. چاپ فتومونتاژ

برای آثار تبلیغات فیزیکی مانند بروشور، کاتالوگ، تراکت و ... قبل از تکثیر انبوه یک نمونه چاپی تهیه می‌کنند تا بتوانند به راحتی راجع به آن با دیگران گفت و گو کرده و خطاهای طرح را بررسی نمایند. اما برای فتومونتاژ ها این کار کاملاً اختیاری است. زیرا با همان نمونه دیجیتال هم می توان با دیگران گفت و گو کرد و شاید نیاز چندادنی به نمونه چاپ شده نباشد.

ایده فتومونتاژ

در بالا توضیح دادیم برای هر تصویری برداری که برای خلق اثر فتومونتاژ انجام می شود نیاز به یک ایده است. نه تنها در عکاسی در انتخاب عکس نیز باید یک ایده وجود داشته باشد تا ایده‌ها کنار یکدیگر بتوانند اثر را خلق کنند. این ایده‌ها به سادگی در ذهن هر گرافیستی پرورش نمی یابد و نیاز به تمرین و مهارت دارد. در ادامه چند پیشنهاد را بررسی می کنیم که با استفاده می‌توان مهارت ایده پردازی را تقویت نمود و در نهایت یک اثر فتومونتاژ منحصر به فرد خلق کرد.

۱. نویسندگی

برای پرورش ایده پردازی، نویسندگی یکی از روش‌های است که به خلاقیت هر چه بیشتر ذهن طراح گرافیک کمک می کند. نوشتن ارتباط مستقیمی با قدرت تفکر و قدرت تخیل دارد و با داستان پردازی‌های خیالی می‌توان ایده‌های متنوعی خلق کرد.

۲. توجه به دنیای پیرامون

طبیعت و محیط‌های هر فردی پر از نکات و ویژگی‌های منحصر به فردی است که افراد کمتر به آن توجه می‌کنند. فقط کافی است یک روز صبح که از خواب برمی خیزند با دیدی متفاوت و توجه به محیط اطراف خود بنگرند. گاهی روزمرگی و تکرار موضوعات و تصاویر پیرامون می توانند به خلاقیت ذهن کمک کنند.

۳. شبکه‌ اجتماعی تصویر محور

شبکه های اجتماعی، اپلیکیشن ها و وب سایت هایی که امروزه در اختیار تمامی افراد در سرتاسر جهان هستند می‌توانند به ایده پردازی و خلاقیت ذهن افراد کمک کنند. این عکس‌ها تنها منحصر به یک منطقه جغرافیایی و فرهنگ خاص نیستند. از ویژگی‌های دنیای دیجیتال این است که می تواند این ایده‌ها را با تمامی افراد در سرتاسر دنیا به اشتراک بگذارد. 

4. رویاپردازی

یکی از مزیت‌های فتومونتاژ به تصویر کشیدن رؤیاها است . در این مورد فتومونتاژ را می توان با انیمیشن مشابه دانست. در این تکنیک با رنگ‌ها و ترکیب عکس‌ها رؤیاها به تصویر کشیده می شوند.

5. تفکر معکوس

6. پیوند دادن

و ...